1.   inflatie 2022
2.   gaswinning Nederland
3.   gas opbrengst verbrast
4.   energie gebruik en opwekking
5.   gasprijs paniek 2022
6.   hoe gaat het verder
7.   schade

        1.   inflatie 2022

Energie handelaren en speculanten verdienden in 2022 goed aan ons door de kosten op
te jagen voor het gas om te koken en het huis warm te houden. Ook diesel en benzine werden gierend duurder. Een ongekend hoge inflatie. (33. inflatie)
Deze handelaren lieten ons achter met een zwaar koopkrachtverlies. Volgens de bedrijven lobby VNO is dit maatschappelijk verantwoord ondernemen in de vrije markt economie.

NOS nieuws 020223

winsten in € miljoen   2021        2022

BP		6.700	-13.300
Shell		18.400	38.500
ExxonMobil		21.200	51.500
Saudi.Aramco		71.300	119.700
Chevron		5.800	32.600
ConocoPhilips		7.400	14.200
Total		9.400	15.900
		140.200	259.100

verschil 2021 -2022:    € 118.900 miljoen → 85% overwinst

Hier zijn slechts een paar olie- en gashandelaren genoemd. Er zijn er nog veel meer, ook hele grote,
die nog geen winstcijfers hebben gepubliceerd. Zoals Trafigura, Gunvor, Vitol, Glencore, Marquard&Bahls, Mercuria.

De overwinsten in 2022 zijn behaald met internationale speculatie op termijn contracten voor de levering van olie en gas in de toekomst. Bij meer dan 95% van zulke termijncontracten is het nooit de bedoeling ooit geleverd te krijgen, het gaat er om winst
te behalen door leveringscontracten te verhandelen.
Hoe sterker de prijs wisselingen, des te hoger zijn de verdiensten. Door deze speculatieve handel schoot de prijs van olie, gas en kolen omhoog voor de eindgebruikers: de bedrijven
en huishoudens die niet zonder kunnen. (33. inflatie)

Begin 2022 kondigde de EU aan de import van gas en olie uit Rusland te gaan verbieden. Nog wel zonder dat daarvoor eerst vervangende leveringscontracten waren afgesloten. Daarop joegen speculanten in de Westerse wereld en producenten in het Midden-Oosten de prijs van olie- maar vooral gascontracten tot ongekende hoogtes op.

In Nederland kwam dit hard aan omdat er helemaal geen buffervoorraden aan gas waren aangelegd. Niet geregeld bij het uitgeven van gas opslag concessies aan commerciele partijen. Vanuit haar ideologische verheerlijking van het vrije ondernemerschap had de regering het onwenselijk gevonden om particuliere gashandelaren te verplichten tot bufferopslag in Nederland.
De prijs verhogingen voor olie, kolen en gas zijn een belangrijke oorzaak dat in 2022
de koopkracht van onze lonen met 10% tot 11,6% achteruit is gegaan. (bulletin LXXIII)

conclusie:

Bij de gaswinning in Groningen ging het de exploitanten Shell en Exxon er om maximaal rendement te behalen. Dus zijn ze ook niet te beroerd om te blijven bakkeleien over het stoppen van de winning. De diverse regeringen konden niet buiten de inkomsten voor de schatkist.

        2.   gas winning

Eens was Nederland zelfvoorzienend in gas en daar werd veel van geëxporteerd.
De Staat, Shell en Exxon zetten zich eendrachtig in om de Groningse gasvoorraad
in hoog tempo te gelde te maken.

gaswinning
De gasvondst onder de Groninger bodem eind 50er jaren, werd als een nationale trots opgevoerd. We kregen te horen dat de grootste gasvondst in Europa een geschenk voor de economie was. Stadsgas op basis van steenkool werd uit gefaseerd en alle gasapparatuur in Nederland werd omgebouwd naar laag calorisch aardgas.
In de 60er jaren gaat de winning in Groningen van start. Later ook van kleinere velden, voornamelijk op het Nederlands deel van de Noordzee.

Aanvankelijk ging de exploitatie van het Gronings gas op dezelfde basis als de al oudere oliewinning in Schoonebeek. Esso en Shell, samen in de NAM (Nederlandse Aardolie Maatschappij) gaan voor de helft, de Staat voor 40% en overheidsbedrijf EBN (Energiebeheer Nederland) voor 10%.

Tot ver in de 90er jaren bleven de inkomsten uit de gaswinning geheim.

Nog veel meer werd achtergehouden, bijvoorbeeld met geheime sideletters.
Zo blijkt bijvoorbeeld in 1963 te zijn vastgelegd dat de Staat 35% van de personeelskosten van de NAM betaalt.
Deze loonsubsidie lijkt heel veel op de vrijstelling van loonbelasting
en sociale premies voor reders in de zeevaart.

kosten
Vanaf het begin lagen de kosten voor winning van het Gronings gas extreem laag, ieder jaar minder dan € 500 miljoen. Tot en met 2021 beliepen de kosten voor de winning in Groningen € 27.800 miljoen. De helft daarvan viel pas na 2013 doordat toen de druk
op de putten moest worden verhoogd. Vanaf 2018 namen de verdiensten voor de NAM
snel af.

Daarbij kwam de toenemende politieke druk op te houden met gaswinning in Groningen vanwege de schade door de onvermijdelijke bodemverzakkingen en alle ruzies over schadevergoeding. Twee redenen waarom de gaswinning in Groningen voor 2022 en latere jaren drastisch is verlaagd.
Bij Exxon, Shell en NAM ging het plezier er vanaf en zij zetten in op kostenbesparing.
Ook wat betreft het schadeherstel. De NAM gaat krimpen en in 2017 worden de eigendomsverhoudingen van de Groninger aardgaswinning gewijzigd. Voortaan is het 40% EBN en 60% NAM -nog steeds 50/50 Exxon en Shell-. Van de reorganisatielasten bij de NAM komt € 48,7 mln bij EBN terecht.

opbrengst gaswinning

Een paar opgaves van de opbrengsten uit de gaswinning uit Groninger bodem,
gecorrigeerd voor inflatie:

Algemene Rekenkamer € 454.000 miljoen tot 2021
Shell: in 60 jaar € 428.000 miljoen winst, waarvan € 364.000 miljoen voor de Staat
        + € 36 miljoen per jaar = € 2.160 miljoen dividend uit Gasunie / GasTerra,
        waarvan de helft naar de Staat
CBS € 452.000 miljoen

Van de winst op ‘Groningen’ ging ongeveer 85% naar de Staat,
15% naar de NAM, dus haar aandeelhouders Shell en Exxon.

In de zestiger jaren werd er vanuit gegaan dat de gasvoorraad onmetelijk zou zijn.
Maar voor welke prijs gas is te verkopen en of daarvoor de winning nog rendabel is,
is een heel ander verhaal. Die afweging varieert in de loop der jaren met de wisselingen in prijs op de West-Europese gasmarkt. Het gevolg is dat de waarde van de aardgasreserve van jaar op jaar anders wordt ingeschat.

Vanaf 2009 neemt de produktie van de kleine velden af. Om toch de inkomsten voor de schatkist op peil te houden ten tijde van de speculatie tegen de euro vanaf 2011, wil de regering dat het Groningerveld in 2013 meer gaat produceren. (58-1. Griekse tragedie)
Ondanks de zware aardschokken bij Loppersum en Huizinge in 2022. Het advies van
het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) om te stoppen met de aardgaswinning wordt
door minister Henk Kamp genegeerd. Hiervoor bestelt hij een tegenrapport bij TNO.
Na 2014 verpieterde de opbrengst uit de gas winning.

In 2020 werd er nog vanuit gegaan dat winning van gas in Nederland een aflopende zaak was. Maar in 2022 staat de gasprijs weer zo hoog dat de NAM de laatste putten graag nog even open gooit. Dat gebeurde heel even in januari 2023.

        3.   gas opbrengst verbrast

De Nederlandse Staat verdiende nog het meest aan de gaswinning. In sommige jaren vulden de gasinkomsten 10% van de begroting. Er is in 1995 een Fonds Economische Structuurversterking FES geopend -naar Noors model- om uit de gasopbrengst de economische structuur van Nederland op een hoger plan te brengen. Dit fonds is voor
diverse gelegenheidsdoelen gebruikt. Een deel is zomaar zoek geraakt, meldde de Algemene Rekenkamer. In 2011 is het FES opgeheven.

Het merendeel van de gasinkomsten is verjubeld aan projecten die nooit bedoeld waren
om het levenspeil van de bevolking als geheel te verhogen. Als tastbaar voorbeeld de overbodige, nauwelijks benutte Betuwelijn voor de Rotterdamse havenbaronnen. Ingrijpender zijn de belasting voordelen voor directeur-eigenaren van kleine bedrijven
en de zeer lage erfbelasting bij vererving van een bedrijf. Of het in stand houden van de hypotheekrente aftrek en vele andere belastingvoordelen en aftrekmogelijkheden voor vermogenden en veelverdieners. Bij elkaar voor een slordige € 160.000 miljoen per jaar.

Tot dit cadeaustelsel behoort zeker ook de verlaagde winstbelasting voor internationaal opererende geldschieters. De hoogte van het formeel tarief voor winstbelasting stelt al weinig voor. In de praktijk wordt er met vrijstellingen en bijzondere regelingen fors minder betaald.
In het kader van internationale belastingconcurrentie is multinationals onder minister
Gerrit Zalm heel vrijgevig voor lange periodes vele mogelijkheden tot belastingontduiking aangeboden. Op zich een inkomensgarantie voor belastingdeskundigen en juristen in ondernemingsrecht op de Zuidas kantoren.
(63. belastingparadijs)

        4.   energie gebruik en opwekking

Vanaf 1945 naar 1980 is er een enorme toename van het energieverbruik samenhangend met de wederopbouw en industrialisatie. Tot een hapering bij de financiële crisis begin 80er jaren. (13. Akkoord van Wassenaar)

Een overzichtje van EBN uit 2020 van het energie verbruik in Nederland stelt dat toen slechts 15% van het totale energieverbruik werd benut voor stroomopwekking.

Stroom opwekking kan op verschillende manieren. Aardgas is daarvoor een belangrijke bron.

Aardgas voorziet in 2021 voor bijna 42% in het nationaal energie verbruik.

Van het gas af? Dat gaat dus niet zomaar.
In 2020 draait Nederland per dag nog voor 22u en 11 minuten op fossiele energie.

        5.   gasprijs paniek 2022

Nederland is voor de energievoorziening sterk afhankelijk van gas. In 2021 voor meer dan 40%. Tientallen jaren was het gasvoorkomen in de Groninger bodem ruim genoeg om geen zorgen te hebben over de gasvoorziening in Nederland. Maar met het afnemen van de gasproduktie in Groningen werd Nederland vanaf 2017 zomaar netto importeur van gas.
Duurzaam opgewekte energie stond nog in de kinderschoenen. Dus moest er voor de energievoorziening in Nederland meer gas in het buitenland gekocht worden dan dat er naar het buitenland werd verkocht.

geen buffervoorraad
In de loop van 2021 liep de gasprijs langzaam op. Toen bleek ineens dat er helemaal
geen regeringsbeleid was om de leveringszekerheid van gas te garanderen. Eigenlijk vertrouwden Nederlandse politici er blind op dat Gazprom altijd wel gas moest blijven leveren.

Dat had ook zo kunnen zijn, als de in Nederland actieve commerciële gashandelaren langdurige leveringscontracten hadden afgesloten. Maar precies dat hadden ze niet gedaan. Want door de geopolitieke opstelling van de EU -zeker vanaf 2014- tegenover Rusland en Russische bedrijven waren de oude, bestaande handelscontacten tussen Gazprom en Europese gasinkopers verbroken. Dit beleid brak ons op.

Daardoor zijn we na de zomer van 2021 overvallen door een onrustbarend snel omhoog schietende gasprijs. In augustus 2021 kwam de gasprijs vergeleken met een jaar eerder
al 4 keer hoger uit, in oktober 2021 zelfs 12 keer.

De gasvoorraad in Nederland bleek vlak voor de winter van 2021 op 2022 veel lager
te liggen dan gebruikelijk. De gasopslagen -goed voor 1/3e van het jaarverbruik- bleken voor slechts 59% gevuld, niet tussen de 90% en 100% zoals in andere jaren. Op korte termijn was er ook geen grote levering te verwachten. Bij een strenge winter kon dat in februari 2022 wel eens een groot probleem gaan opleveren. En dan nog, de gasopslag
kan maximaal met 1% per dag aangevuld worden.

gas opslag in Nederland op 6 oktober 2021

NAM (Norg en Grijpskerk)	62,5 Twh	op 71,8%	handelsvoorraad
			Shell &Exxon
Taqa Gas Storage (Bergermeer)	13,3 Twh	27,3%	handelsvoorraad
			Taqa (AbuDhabi)
Taqa Piek Gas (Alkmaar)	5,0 Twh	99,3%	handelsvoorraad
GasUnie (Zuidwende)	3,5 Twh	97%	handelsvoorraad

De maximale gasopslag voorziet in 1/3e van het Nederlands gasverbruik per jaar.

Nederland eist geen verplichte voorraadvorming van gas.

Het media verhaal was aanvankelijk dat Rusland behoorde te leveren. Maar vanuit Nederland waren er helemaal geen lange termijn leveringscontracten afgesloten met Gazprom. Dus moest er in 2021 als een haas gas op de wereldmarkt worden bijgekocht. Speculanten in gascontracten op de termijnmarkt roken hun kans en joegen de prijs op.

Nu bleek hoe onnozel het is geweest dat in maart 2022 politici en regering stoer verklaarden dat ze na 2022 helemaal geen Russisch gas meer geleverd wilden hebben.
Dat ging heel veel geld kosten. Want inkoop van vloeibaar gas -LNG- van overzee is altijd duurder dan het Russisch gas dat via een pijpleiding binnen kwam. Bovendien is een prijs op korte termijn geheel afhankelijk van speculatie.

inkoop versnellen
Gazprom leverde Europa tot in 2021 via pijpleidingen 155 mrd m³ gas per jaar.
Het Noorse Equinor verhandelde al 122 mrd m³ naar Europa en zat daarmee aan zijn tax. Grotere LNG exporten vanuit USA en Qatar konden -naar inzicht destijds- pas in 2026 en 2027 mogelijk worden. Dus was aanvulling van de gas voorraden in Nederland aangewezen op bijkopen van LNG en -pijpleiding- gas op de spotmarkt.

Gas handelaar GasTerra was sinds 2005 eigendom van EBN 40%, Exxon 25%, Shell 25%, Staat 10%. Het leveringscontract met Gazprom liep af op 1 oktober 2022. Maar GasTerra wilde niet in roebels betalen, daarom werd de laatste 2 mrd m³ niet meer geleverd.

Gas handelaar Taqa wilde eind 2021 af van haar 60% belang in de gasopslag Bergermeer. EBN had de andere 40% en deed een bod. Maar het ministerie EZ keerde zich principieel tegen nationalisatie. Toch moest minister Rob Jetten in 2022 de buffer opslag Bergermeer laten vullen. Omdat EBN geen handelsvergunning had, kreeg Taqa de opdracht om voor
€ 257 miljoen maximaal 11 TWh in te kopen.
De extreem hoge energieprijs deed de omzet van EBN in 2022 verviervoudigen naar zo’n
€ 12.000 miljoen. Zo komen energie handelaren -daaronder ook gas- en oliemaatschappijen- aan hun topwinsten over 2022.

Energiecentrales kregen € 406 miljoen Rijks subsidie om gas in te kopen voor hun elektriciteitsproduktie.

Op de wereldwijde termijnmarkten in grondstoffen gaat het voor nog geen 5% van de contracten om fysieke levering. Speculanten houden voorraden vast en verhandelen hun contracten onderling om te verdienen aan de onzekerheid op snelle levering.

De uiteindelijke, werkelijke gas verbruikers krijgen de opgejaagde gasprijs voor de kiezen. Zoals bijvoorbeeld de huisbewoners die in de winter hun huis niet op een andere manier warm kunnen krijgen.

Gastransporteur GasUnie had er al in 2018 bij de overheid op aangedrongen
de gashandelaren en -leveranciers in Nederland te verplichten om buffervoorraden aan
te houden zodat de leveringszekerheid van gas binnen Nederland veilig gesteld zou zijn.
Maar vanuit de door de regering beleden neo-liberale ideologie mocht marktpartijen niets verplicht worden gesteld. “de markt zal zijn werk doen” en “een terugtredende overheid moet zich nergens mee bemoeien”. Dat maakte het gas in 2022 ongekend duur.

Levering van brandstoffen wordt hoofdzakelijk verrekend in Amerikaanse dollars. Doordat ECB later dan de FED de beleidsrente verhoogde werd die dollar duurder voor de euro en kwam de energie import voor Europa ook duurder uit. De EU handelsbalans veranderde hierdoor eind 2022 van een surplus in een tekort.

In 2023 wordt in de USA met de fracking methode het gas goedkoop voor $ 8 per MWh gewonnen.
Dit schaliegas omzetten in LNG en overzee naar Europa transporteren en daarna weer omzetten, doet de prijs van het gas bij aflevering in Europa verviervoudigen of meer nog.

LNG uitgaven EU  x € 1.000 miljoen

herkomst                     2022         2023

USA	48,3	26,8
Rusland	15,8	8,9
Qatar	16,1	7,7
Algerije	4,8	6,1
Nigeria	4,5	2,8
Noorwegen	3,6	2,9
Egypte	4,8	0,8

     bron: IEEFA

Een indruk van de kostenverhoging om te koken en het huis warm te houden geeft de volgende index:

de binnenlandse prijs voor kleinverbruik van het Gronings aardgas werd in 1973 gekoppeld aan de prijs voor gasolie, om de olieraffinaderijen niet te beconcurreren

de prijs voor elektriciteit is gekoppeld aan de duurste brandstof om stroom op te wekken, in 2023 is dat gas

aardgas voor grootverbruik zoals door kunstmestfabrieken en de glastuinbouw gaat tegen een sterk verlaagd tarief, mede daardoor is Nederland in waarde de 2e exporteur van landbouw produkten ter wereld.

LNG
In Rotterdam had overslagbedrijf Vopak gezamenlijk met gas transporteur Gasunie -100% staatsbedrijf- al in 2012 de Gate terminal voor LNG -vloeibaar gas- geopend. De doorvoer capaciteit wordt verhoogd naar 12 miljard m³ per jaar. Met de twee sinds september 2022 door Gasunie gehuurde overslagschepen in de Eemshaven nam de LNG overslag capaciteit in Nederland verder toe met 20 miljard m³ per jaar.
Ter vergelijking: het binnenlands verbruik van Nederland ligt op 32 tot 38 miljard m³ per jaar.

Eemshaven belevert niet alleen Nederland, er zijn ook Duitse afnemers. Daar tegenover staat nog gasimport door pijpleidingen uit Noorwegen en Engeland. IEA -internationaal energie agentschap- en Entsog -Europees netwerk van netbeheerders- waarschuwden toch voor tekorten in de winter van 2023 op 2024. Daarom ijverde Gasunie om de ontvangstcapaciteit nog voor de zomer van 2023 uit te breiden met 5 tot 8 miljard m³
per jaar.

Duitsland, herfst 2022

Duitse staat koopt voor 4 jaar LNG van Trafigura voor Sefe Energy (voorheen het genationaliseerde Gazprom Germany). Duitsland geeft daarvoor garantie op een lening van € 3.000 miljoen.

Gas importeur en energiebedrijf Uniper leidt in 9 maanden een verlies van € 40.400 miljoen, wordt genationaliseerd om de energielevering te redden.

Uit angst voor tekorten laat de Duitse regering 6 drijvende LNG ontvangstinstallaties bouwen en 1 op het land voor minimaal € 7.300 miljoen. Gasunie is bij diverse projekten betrokken, levert nu al via Eemshaven.

ConocoPhlilips gaat gedurende 15 jaar vanaf 2026 ongeveer 2 miljoen ton LNG per jaar leveren naar Duitsland, gekocht van Qatar Energy.
Ter vergelijking Qatar Energy levert 4 miljoen ton in 27 jaar naar China.

Energie bedrijf RWE heeft een veel kleiner LNG contract afgesloten met Abu Dhabi National Energy Company.

1 ton LNG levert 1360 m³ aardgas op

Gashandelaar GasTerra, is als verkoper van in Nederland gewonnen laagcalorisch
gas, vanaf 2018 overgeschakeld naar gas inkoper. Gepland was GasTerra eind 2024
op te heffen. Uiteindelijk wordt dat 2026 omdat er nog leveringscontracten voor laagcalorisch gas openstaan. Het publiek belang van leveringszekerheid van gas binnen Nederland is tegen die tijd nog steeds niet geregeld. Leveringszekerheid wordt geheel overgelaten aan de commerciële handelaren.

Mede door de lage gasprijzen op de wereldmarkt vóór 2021, hebben handelaren toen hun lange termijn contracten voor levering met pijpleiding gas vervangen door korte termijn contracten in de verwachting dat een verschil in prijs voor hen zelf niet veel kon uitmaken.
In 2021 liepen de meeste lange termijn contracten met Gazprom af en werden niet meer vernieuwd. Daarna steeg de gasprijs, maar voor gashandelaren betekent zoiets geen verlies. Integendeel, zij weten dat een groot deel van de Nederlandse bevolking en de industrie toch niet zonder gas kan, dus voor de korte termijn iedere prijs zullen moeten betalen. Omdat in Azië meer betaald werd voor LNG dan in Europa moest in Europa worden overgeboden.

In 2021 op 2022 maakte gashandelaar Trafigura :
winst van $ 7.000 miljoen, op een omzet van $ 318.500 miljoen.
100 handelaren en 1100 medewerkers kregen $ 1.700 miljoen te verdelen

Korte termijn contracten voor LNG worden verhandeld voor levering over de hele wereld. Dat gebeurt op de door speculanten beheerste spotmarkt tegen sterk wisselende prijs. Andersom krijgt de hoogste bieder geleverd, of die nu in Azië zit of in Europa. Het transport over zee maakt dat leveringen over een maand al mogelijk zijn. Dit in tegenstelling tot levering via een pijpleiding, waarvoor alleen langjarige vaste contracten worden afgesloten. Naar Europa toe is gas levering per pijpleiding alleen mogelijk vanuit Noorwegen, Engeland, Rusland, Algerije en Azerbeidzjan.

Herfst 2022
Er liggen tussen de 40 tot 60 geladen LNG tankers voor de West-Europese kust in afwachting van orders om ergens te gaan lossen tegen een hogere prijs dan in Azië is te krijgen.

soorten gas
Het ene gas is het andere niet. Het Groningsgas is laagcalorisch. Dat wil zeggen er zit niet alleen methaan in, ook stikstof. LNG is hoogcalorisch en moet met stikstof bij gemengd worden om bruikbaar te zijn in de huidige Nederlandse installaties.
Dat wordt dan het pseudo-Groningengas. Het Groningen veld kan pas gesloten worden als er voldoende stikstof geleverd wordt. Hiervoor is in Zuidbroek een stikstoffabriek opgezet die pas eind 2022 na anderhalf jaar vertraging in bedrijf kwam.

sluiting
Minister Eric Wiebes lanceerde halverwege 2020 een onhaalbaar, duur en zinloos plan om al in 2022 de gaswinning in ‘Groningen’ te stoppen. Daartoe zouden 9 industriële grootverbruikers -samen goed voor 3 mrd m³ per jaar- al in oktober 2022 moeten zijn afgesloten van Groninger gas. Dat werd niets, zijn opvolger Stef Blok stelde de gas winning in 2022 nog op 7,6 mrd m³ vast.

enkele grootverbruikers gas

Eneco, Vattenfall, Yara, Shell Moerdijk, Uniper, Zeeland Refinery, Getec, Nobian, Park Emmen

De gas winning in Groningen stopt uiteindelijk op 1 oktober 2023, maar kan gedurende een jaar nog gereactiveerd worden. Voor 1 oktober 2024 staat dan definitieve sluiting gepland.
De kleine velden hebben daarna nog een winbare hoeveelheid van 97 tot 134 miljoen m³.
Op basis van het gebruikelijk winning tempo zal rond 2030 ook hier de produktie stoppen.

In 2022 waren de totale winbare aardgas reserves onder Nederlandse bodem verder afgenomen naar 142 miljard m³ gas. Daarvan gaat het om slechts 2 miljard m³ Gronings gas. Door de hoge gasprijs in 2022 is de waarde van dit gas vanaf 2021 hard gestegen van € 16.000 miljoen naar € 71.000 miljoen.

De waarde van de winbare gasvoorraad wisselde sterk.

De waarde lag in 2008 nog op € 216.000 miljoen, daarna zakte de gasprijs, en vanaf
2017 werd het Groninger veld sterk afgewaardeerd.
In 2020 werd het nog winbaar gas op slechts € 500 miljoen gesteld.

        6.   hoe gaat het verder

Nederland is voor energievoorziening sterk afhankelijk van gas uit het buitenland.
Maar regeringsbeleid op leveringszekerheid ontbreekt. Sterker nog, op basis van een kosten–baten analyse is in 2004 de energievoorziening geprivatiseerd. De publieke taak van de overheid om de leveringszekerheid te garanderen werd achteloos verkwanseld.
Zo gaat dat onder de heersende neo-liberale markt ideologie.

Aanvankelijk was Shell in de 60er jaren van plan het Groninger gas te verkopen naar
het buitenland. Esso echter stuurde aan op vervanging van het in Nederland gebruikte stadsgas uit kolen. Daarmee verzekerde het zich van een vaste en daarna afhankelijke afzet. Hierop volgde een tot eind 60er jaren durende ombouw van industriële installaties
en verwarming- en keukenapparatuur naar het gebruik van aardgas.
De afzetprijs van aardgas voor kleingebruik is steevast hoger gesteld dan die in de exportcontracten met buitenlandse afnemers.

Voor de bevolking in Nederland blijft energie na de paniek in 2022 een stuk duurder dan voor 2021. Bedenk hierbij wel dat in 2021 de gasrekening voor kleingebruik toen al voor 58% bestond uit belasting en heffingen door de overheid.

conclusie:

geopolitiek
Zonder energie storten de economieën in de geïndustrialiseerde wereld in elkaar.
Dat maakt energie voorziening tot het ruige speelveld van elkaar bestrijdende kapitaalgroepen. En dus onderdeel van geopolitieke machinaties.

Het Amerikaans beleid na de eeuwwisseling is nadrukkelijker gericht op de eigen wereldhegemonie. Dat betekent isoleren van de Russische economie en die van China.
In dat kader werkte de USA al vanaf de 80er jaren gaslevering door de Oostzee vanuit Rusland naar Duitsland tegen.

Na 1992 omarmden de verse Navo landen Polen en Baltische staten die Amerikaanse opstelling. Pijpleiding naar Duitsland door de Oostzee werd als concurrentie voor de pijpleidingen over land, door Ukraine bestempeld. Als zet in de Ukraïense burgeroorlog wordt de Panamees/Zwitserse bouwer van de gasleiding NordStream 2 door Amerika in 2019 effectief met wereldwijde uitsluiting bedreigd.
De EU verlangt in 2021 na voltooiing aanvankelijk toelating van concurrenten op de NordStream 2 en scheiding van exploitatie en distributie. Medio 2022 gaat de EU over tot verzwaarde boycot van Russisch pijpleiding gas.

Maar de handel in energie trekt zich niets aan van regeringen.
Handelaren zoals Vitol en Gunvor kennen ook geen nationaliteit van gas.
Zij schuiven ondoorzichtig met partijen gas. In Rotterdam komt LNG vanuit de hele wereld aan. In 2024 ook vanuit Rusland.

Om leveringszekerheid van gas te waarborgen moet je vóór het afkondigen van geopolitieke sancties op gas eerst andere leveranciers gecontracteerd hebben.
Heb je dat niet geregeld, dan moet je overbieden op de al bestaande leveringscontracten naar bijvoorbeeld Aziatische bestemmingen. Dat wordt dan een verhoogde prijs. Daarmee waren de sancties vanuit de EU tegen pijpleidinggas vanuit Rusland onzakelijk. De EU schoot zich daarmee in de eigen voet, riep de hoge gasprijs over zichzelf af.

De LNG overslag groeide van 5% van de Nederlandse gasimport in 2018
naar 43% in 2023. De helft van deze gasimport wordt doorgevoerd.

In het eerste halfjaar van 2023 kwam 60% van de LNG import vanuit de USA.

Het marktaandeel van LNG uit USA ligt in de EU in 2023 op 40%.
Amerikaans gas concurreerde het Russisch gas weg. Ondanks dat Gazprom
voor een veel lagere prijs aardgas leverde.

De Europese gasmarkt is dus opengebroken voor Amerikaanse leveranciers.
Dat is nou geopolitiek.

conclusie:

gashandel
In de handel op de termijnmarkt -voor levering van gas over een maand of meer- zijn gashandelaren en energiebedrijven verplicht een borg te betalen. Met een contractueel opeisbare bijstort verplichting voor het geval tussentijds de prijs stijgt. Bij schommelende,
in milliseconden wijzigende, uiteindelijk steeds hogere prijzen, moeten afnemers dan steeds hogere bedragen als borgstelling storten of apart zetten.
Zo’n borgstelling lag begin 2021 nog op 3% tot 7% van de bestelling, maar in september 2022 liep dit op tot aan de 30%. Met het risico dat bij blijvende prijsstijging weer meer moest worden ingelegd. Voor bijvoorbeeld Shell, Orsted, Vitol, Glencore, Gunvor en GasTerra is dat niet zo gauw een probleem, zij hebben diepe zakken. Maar veel kleinere spelers gingen hier al in de herfst van 2021 op failliet.

Door de sterk schommelende gasprijs in 2022 moest op langer lopende contracten heel veel meer bijgestort worden als garantie voor betaling bij aflevering. Dat betekende voor energie opwekkers een enorm kapitaalbeslag. Bijvoorbeeld het Franse Engie had zo op zeker moment € 14.000 miljoen uitstaan. Het Duitse Uniper had toen meer dan € 8.000 miljoen uitstaan en vroeg uit armoede noodkrediet aan bij de Duitse Staat en werd vervolgens genationaliseerd. Het Italiaans Enel had € 16.000 miljoen nodig.
Geschat werd dat in de tweede helft van 2022 al € 1.500.000 miljoen waarborg was ingelegd door energie bedrijven binnen de EU.
Om aan zulke steeds hogere kapitaal beslagen te ontkomen werd door kopers overgeschakeld op korte termijn contracten. Waarmee de gasprijs nog sneller heen
en weer sprong.

prijsplafond
Omdat niemand kon weten hoe de gasprijs zich verder zou ontwikkelen, was het voorstelbaar geworden dat energiebedrijven helemaal geen krediet meer konden krijgen. Mogelijk moesten stoppen. Daarmee zou de energievoorziening stil komen te vallen. Net zoals tijdens de krediet chaos in 2008 zou het dan kunnen gebeuren dat de overheid van de ene dag op de andere moest inspringen met kapitaal injecties en staatsgaranties om
de energievoorziening te behouden. (58-0. krediet chaos)

Om die dreiging voor te zijn had de Europese Commissie eind 2022 een heel stelsel opgetuigd om de gasprijs aan banden te leggen. Voor kortlopende contracten op gas en LNG stelde ze een prijsplafond voor van € 180 per MWh. Wereldvreemd, want de Europese Commissie kan helemaal geen marktprijs vaststellen. Dat doen handelaren en speculanten. En zij gaan altijd voor de maximale winst voor de eigen handel. Niet voor de wensen van een koper, ook al is dat de een of andere overheid.

markt
1.   Als de EU als koper een prijsplafond stelt voor gaslevering wordt dat door
      verkopers al snel opgevat als de geboden prijs. En mocht de handelsprijs
      op de wereldmarkt toch nog hoger komen te liggen dan dit gestelde plafond,
      dan eisen handelaren een hoger onderpand van hun tegenpartij.
      Mogelijk meer dan Europese kopers kunnen geven. Of er worden helemaal
      een leveringscontract afgesloten.

2.   Een prijsplafond sluit niet uit dat er toch duurder gas geleverd wordt, want
      er blijft nu eenmaal vraag naar. De handel loopt tot nu toe via het in de EU
      gebruikelijke TTF (title transfer facility) systeem. Als dat systeem wordt verlaten,
      dan verschuift de handel naar onderhandse overeenkomsten tussen handelaren
      en de afzonderlijke afnemers. Dan is er geen vast te stellen gasprijs meer.
      Misschien is er wel minder onderpand nodig, maar er is ook een hogere kans
      op het omvallen van een niet gekende, onvoldoend gefinancierde of frauduleuze
      handelaar. Doet zich zoiets voor, dan valt prompt alsnog de hele gasmarkt stil.

3.   De EU zelf is voor nieuwe, grote LNG producenten onbetrouwbaar.
      Zulke leveranciers willen LNG leveringscontracten afsluiten voor
      de lange termijn om hun investeringen rendabel te maken. Zij gaan niet
      voor een slinkende afname of een korte periode van 10 jaar als gevolg
      van de voorgenomen energie transitie binnen de EU. Dus wordt voor
      korte termijn contracten naar de EU een extra verhoogde prijs verlangd.
      .
Hierom kon er van een gasprijs beheersing voor de EU nooit iets terecht komen.

Oktober 2023 sluit Shell een contract gedurende 27 jaar vanaf 2026
voor 3,5 mln ton LNG per jaar met Qatar Energy voor aflevering aan de Gate
Terminal van Vopak en Gasunie.
De prijs voor dit gas is gerelateerd aan de wisselende olieprijs.

1 ton LNG levert 1360 m³ aardgas op

        7.   schade

Er werd aanvankelijk zo hoog opgegeven over de gasvondst in Groningen, dat alle
andere economische en maatschappelijke belangen daarvoor moesten wijken.
De gas vondst -in 1959 geschat op 28.000 miljard m ³- werd opgeklopt tot een euforie.
De nadelen van de export van het gas op grote schaal werd jarenlang genegeerd of afgedaan als gezeur. De NAM was het troetelkindje van Hollands Glorie. Meer nog van
de schatkist.

harde gulden
De omvang van de gasexport eind 70er, begin 80er jaren tot 7% van het bbp, leidde
tot een aantrekkende wisselkoers van de gulden ten opzichte van buitenlandse valuta.
De zogeheten harde of duurdere gulden. (49. valuta)
Voor de concurrentie positie van de maakindustrie ten opzichte van het buitenland
was dit soms het laatste zetje, naast de toen uitzonderlijk hoog gestegen kapitaalrente.
Massa ontslagen door bedrijfssluitingen waren het gevolg, zoals in de scheepsbouw
en textiel. (13. Akkoord van Wassenaar)

achtergesteld Groningen
Al eind 60er jaren gingen in Groningen geluiden op dat de regering wel mooi weer
speelde met de gasopbrengsten, maar dat de Groningse bevolking niets wijzer werd
van de gaswinning.
Geen extra investeringen in de regionale economie. De spreiding van rijksdiensten als zoethoudertje woog nooit op tegen bijvoorbeeld de sluitingen in de strokarton.

bedrijfssluitingen 2022
De hoge gasprijs in de tweede helft van 2021 nekte de grootverbruikers van energie. Damco, voorheen aluminiumsmelter Aldel was al een paar keer failliet gegaan door te zwakke financiering, ging nu zeker niet meer open. De kunstmest fabrieken van Yara en OCI schroefden hun produktie terug. Net zoals Nobian en ettelijke fabrieken op Chemelot. Zinksmelterij Nyrstar stopte.
Gasunie zag het gasgebruik in 2022 met 20% terugvallen. Al heeft de zachte winter daar ook aan bijgedragen.

Bij vernieuwing van termijncontracten schroefden baksteen- en papierfabrikanten
hun produktie terug, glastuinders lieten hun kassen leegstaan. Zelfstandige bakkers
en slagers raakten in problemen. Begin 2022 startte minister Rob Jetten overleg met 60 grootverbruikers over hoe bij een eventuele gascrisis de industrie afgeschakeld kon worden en de gasdistributie herverdeeld. Ook al bestaat daar in Nederland geen wettelijke basis voor.

omgevallen leveranciers
Kleine energieverkopers op de binnenlandse markt, die op variabele prijs inkochten en voor vaste prijs verkochten, konden geen extra borgstelling meer storten op te leveren gas.
Ettelijke braken in herfst 2021 de contracten open, deden gedwongen hun klanten over,
of gingen failliet. Zo verviel de gaslevering aan 80% van de scholen en 35% van de gemeenten.

bodemverzakkingen
Na de bevingen van 1986 werd tot in 1993 nog steeds glashard ontkend dat de gaswinning de bevingen veroorzaakte. De later toch ingestelde vergoeding voor aantoonbare schade aan uiteindelijk 27.000 woningen liet de NAM in procedures verzanden. Met een beetje stutten en repareren zou alle bevingschade op te lossen zijn. De bevingen onder Loppersum in april 2012 en Huizinge in augustus 2012 brachten hier geen beleidsomslag in.
Toen het Staatstoezicht op de Mijnen in september 2012 met een aantoonbaar lineair verband tussen produktieverhoging en de steeds zwaardere aardbevingen aankwam,
werd deze toezichthouder als politiek onwenselijk gemuilkorfd.

Topambtenaar Mark Dierikx van EZ bleef afgaan op NAM, Shell en Exxon. Minister Henk Kamp gebruikte TNO, KNMI en NAM rapporten als legitimatie om de gasproduktie in 2013 verder op te voeren tot 53,8 mrd m³. Want ja, de opbrengst was nodig om de staatsschuld te verlagen. Bij de Parlementaire Enquête in 2022 werd gesteld dat het toen om de leveringszekerheid van gas aan buitenlandse afnemers ging. Shell en Exxon waren voor voortzetting van gaswinning op een hoog niveau. In 2016 was de NAM immers nog goed voor 4% van de totale winst van ExxonMobil.

Groningenfonds
Juni 2017 trok Shell de garantieverklaring voor schadeherstel in, de zogeheten ‘403 verklaring’. Als reden gaf Shell op dat aardbevingskosten tussen 2015 en 2018 hard toe namen, terwijl de NAM verlies draaide en voor Shell -mede namens Exxon- het gevaar bestond dat de Staat wel winst bleef maken op de winning. Shell dreigde de gaswinning uit het Groninger veld door de NAM te stoppen.

Aanleiding was dat het Openbaar Ministerie in 2017 na een rechtelijke uitspraak de strafbaarheid van een verhoogde winning was gaan onderzoeken. Om eventuele aansprakelijkheid te voorkomen wilde Exxon van het winningsrecht af. Dus legde minister Eric Wiebes Shell en Exxon in plaats daarvan de gevraagde winningsplicht op. Gevolg daarvan is dat de Staat voortaan bepaalt hoeveel er bovengehaald gaat worden. Als verdere tegemoetkoming zou EBN voor € 48,7 miljoen de afvloeiingskosten van NAM personeel dragen.

Ingaand 2018 speelt de NAM formeel geen rol meer bij de schadeafwikkeling. Instituut Mijnbouwschade en de Nationaal Coördinator Groningen doen dat voortaan. Hiervoor werd in eerste instantie een schadefonds ingericht van € 1.000 miljoen. De Staat stort daar bijna 90% in, de NAM slechts € 135 miljoen door een verlaagde afdracht aan EBN en aan belastingen. In plaats van 10% gaat voortaan 27% van de gasopbrengst naar de NAM, evenveel als de 27% die de NAM bijdraagt aan de kosten ter compensatie van de aardbeving schade. In ruil zien Shell en Exxon af van verdere claims beloofden zij toen.

NAM maakte verlies in 2020.
Door de verlaagde gaswinning, de lage gasprijs in 2020,
en de verplichtingen ter vergoeding van de aardbevingsschade.

De NAM brengt in 2021 haar meer dan 100 olie- en gasputjes op land
en 40 op zee in 4 bv’s onder en zet ze in de verkoop, Vermilion kocht daar een paar van.

Alleen het Groningerveld, en de opslagen in Norg voor laagcalorisch gas
en Grijpskerk voor hoogcalorisch gas blijven bij de NAM.

Naar de berekeningen in 2018 bleef er met sluiting van ‘Groningen’ 450 miljard m³
winbaar gas ter waarde van € 70.000 miljoen achter. De geschatte nog te compenseren aardbevingsschade werd toen geschat op € 4.600 miljoen.
Juni 2018 besloot de overheid de gaswinning versneld af te bouwen naar 2030 toe.

verzuurde relatie
Hier overheen volgde in 2019 het besluit de winning van Gronings gas nog sneller
af te bouwen. Ongeveer 33 mrd m³ gas zou blijven zitten. Daarvoor moesten wel
de overeenkomsten met Shell en Exxon opnieuw worden uit onderhandeld.
De schade compensatie liep ook op. Voor de NAM kwam de verhouding tussen
de opbrengst uit de gaswinning en de te betalen schadevergoeding onvoordelig uit.
Daarom eiste de NAM uitvoeriger onderbouwing voor de ingediende aardbevingsfacturen en betaalde deze slechts voor 60%.

De uitvoeringskosten van de vergoeding voor aardbeving schade lagen
        hoog.
Voor iedere 100 ct. aan uit te keren schadevergoeding, ging 56 ct. op aan
        uitvoeringskosten, in 2021 zelfs 74 ct

Het ministerie EZ liet begin 2022 weten dat de schade- en versterkingsoperatie tot 2027
€ 8.400 miljoen zou gaan kosten. Mogelijk zelfs € 11.500 miljoen. De NAM had toen al
€ 123 miljoen aan rekeningen van het Groningenfonds niet betaald en vroeg arbitrage aan tegen de Staat over de berekening van de kosten voor schadeafhandeling. Shell stuurde er op aan 'Groningen’ af te kopen.

spijt
In de herfst van 2021 steeg de gasprijs naar grote hoogte. De waarde van het achtergebleven winbaar gas in ‘Groningen’ was daardoor vervijfvoudigd naar € 350.000 miljoen. Shell en Exxon kregen spijt van de deal in 2018 en wilden deze kans op een extra winstje benutten. Dus wenste NAM de laatste achtergebleven kubieke meters uit Norg -de laag calorische gasopslag- boven te halen, inclusief de 15 mrd m³ ‘kussengas’, nodig om genoeg druk te houden om Norg als gasopslag te blijven gebruiken.

Het overheidsbeleid was echter extra winning te beperken tot noodgevallen.
De voorraad in Norg kon 3 jaar voorzien in de levering aan huishoudens in Nederland. Daarop stelde NAM een handeltje voor: Norg overdoen aan de Staat tegen vrijwaring van aansprakelijkheid voor de bodemdaling schade.

Als compromis komt er een akkoord over Norg. De gasopslag wordt met importgas gevuld, 12 mrd m³ blijft zitten. Maar NAM is gecompenseerd alsof het gas wel gewonnen werd. Bij de hoge gasprijs eind 2021 pakt deze deal duur uit voor de Staat. Die betaalt €11.000 miljoen, krijgt aan belasting en heffingen € 9.200 miljoen terug, dus verdiende NAM hier € 1.800 miljoen aan.

Maatschappelijk ondernemen
betekent voor Shell, Exxon en andere olie- of mijnbouw maatschappijen:

het maximaal uitbaten van het winningscontract met de overheid.

vervolgens is het aan die overheid om problemen met andere
belanghebbenden of bewoners op te lossen.

Omdat in 2022 de verkoop van de velden op de Noordzee stokte, stelde de NAM haar eisen hoger. Het wenste een afkoopregeling van de plicht de olieplatforms op de Noordzee af te breken, een kostenplaatje van ongeveer € 1.000 miljoen.
Wenste ook meer compensatie voor het stoppen met gaswinning uit het Groninger veld. Exxon en Shell startten hierover in december 2023 een arbitrage zaak tegen de Staat. Curieus, want de NAM heeft sinds 2018 geen winningsrecht meer. Op verzoek van Exxon en Shell werd in 2018 juist een winningsplicht ingesteld.
Eerder waren sinds 2022 twee andere arbitrage zaken aangekaart, waaronder een tegen de hoogte van de schadeafhandeling- versterkingsoperatie

Arbitrage is een gebruikelijke procedure bij contracten op
        grondstoffenmarkten.
Arbitrage is behapbaarder, geen openheid, goedkoper dan juridische
procedures, keuze van arbiters is cruciaal, er is geen beroep mogelijk.

Exxon gaat naar Amerikaans gebruik procedures aan om zoveel mogelijk
        rendement te behouden.

Shell verdiende € 33.000 miljoen aan het Groninger gas
         en neemt de regering kwalijk dat de dividend belasting niet is afgeschaft.

Met arbitrage drukken MNO’s hun wil door tegenover minder statelijk
        georganiseerde landen.

De Parlementaire Enquête stelt in februari 2023 vast dat de belangen van 200.000
Groningers structureel zijn genegeerd. De systematische tegenwerking wordt aan
‘systeem falen’ geweten.

ingaand 2023
schades onder € 40.000 worden zonder onderzoek vergoed
versterking niet per huis, maar voor hele straten, buurten, dorpen tegelijk
minder juridisch gedoe

In april 2023 werd verwacht dat tot 2055 bovenop de eerdere € 8.500 miljoen nog eens
€ 13.700 miljoen nodig zal zijn voor alle schadevergoeding. In dat geval komt de totale schade compensatie uit op € 22.2000 miljoen. Iets minder dan 5% van wat er is opgestreken met de gaswinning.

conclusie: